- Biến đổi khí hậu không còn là dự báo xa xôi, mà là một thực tế nhãn tiền, đặc biệt rõ nét tại các vùng biển đảo của Việt Nam. Từ nước biển dâng, xâm nhập mặn cho đến bão lũ dữ dội và hệ sinh thái suy thoái – tất cả đang đặt ra những thách thức sống còn.Biển đảo – nơi hứng chịu đầu tiên của biến đổi khí hậu
Trong bối cảnh toàn cầu đang đối mặt với những tác động ngày càng nghiêm trọng từ biến đổi khí hậu, khu vực biển đảo – nơi được coi là “tuyến đầu” của Việt Nam – đang trở thành một trong những khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
Với đường bờ biển dài hơn 3.260 km và trên 3.000 hòn đảo lớn nhỏ, Việt Nam không chỉ sở hữu tiềm năng kinh tế biển to lớn mà còn đối mặt với những rủi ro hiện hữu từ nước biển dâng, xâm nhập mặn, bão lũ bất thường và suy thoái hệ sinh thái biển. Không chỉ là “cửa ngõ giao thương”, không gian sinh kế của hàng triệu người dân, biển đảo còn là tuyến đầu trong bảo vệ chủ quyền quốc gia.
Tuy nhiên, trong những thập kỷ gần đây, khi biến đổi khí hậu diễn biến ngày càng khốc liệt, biển đảo Việt Nam đang bị tổn thương nghiêm trọng. Tình trạng nước biển dâng, hiện tượng thời tiết cực đoan như bão mạnh, triều cường, mưa lớn và hạn hán kéo dài… đang trở thành mối đe dọa trực tiếp đến an toàn sinh thái và sinh kế tại nhiều khu vực ven biển và đảo xa bờ.
Theo Bộ Nông Nghiệp và Môi Trường, trong vòng 50 năm qua, nhiệt độ trung bình tại Việt Nam đã tăng gần 1°C. Đặc biệt, mực nước biển đang dâng lên trung bình từ 3–5 mm/năm, với xu hướng ngày càng tăng nhanh. Nếu kịch bản nước biển dâng 100 cm vào cuối thế kỷ này trở thành hiện thực, sẽ có khoảng 40% diện tích đồng bằng sông Cửu Long, 10% diện tích đồng bằng sông Hồng và phần lớn các vùng đất thấp ven biển bị ngập vĩnh viễn.
Tại huyện đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), người dân đang phải khoan giếng sâu hơn để tìm nước ngọt do nước ngầm ngày càng nhiễm mặn. Các đảo như Cù Lao Chàm (Quảng Nam), Phú Quý (Bình Thuận), Bạch Long Vĩ (Hải Phòng)… cũng ghi nhận tình trạng hạn mặn kéo dài.
Ngoài ra, hiện tượng sạt lở bờ biển diễn ra phổ biến từ Quảng Trị đến Cà Mau. Tại nhiều địa phương, tốc độ xói lở có thể lên tới hàng chục mét mỗi năm. Hệ thống đê kè bị phá hủy, đất nông nghiệp và hạ tầng ven biển biến mất theo từng đợt triều cường.
Tác động nghiêm trọng đến môi trường và đời sống
Nhiệt độ nước biển tăng lên đang khiến san hô – “lá phổi” dưới biển – bị tẩy trắng nghiêm trọng. Các khu vực như Trường Sa, Côn Đảo, Phú Quốc, vịnh Nha Trang từng sở hữu hệ sinh thái san hô phong phú, nay chứng kiến tỷ lệ tẩy trắng từ 30–70%.
Sự suy giảm của san hô kéo theo sự mất mát về đa dạng sinh học, làm sụp đổ chuỗi thức ăn trong lòng biển. Nhiều loài cá, hải sản quý hiếm biến mất hoặc di cư đến những vùng biển lạnh hơn. Ngư dân buộc phải đi xa hơn, đánh bắt lâu hơn, với chi phí cao hơn và rủi ro lớn hơn.
PGS.TS. Nguyễn Chu Hồi, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Kỹ thuật Biển Việt Nam, cảnh báo: “Biến đổi khí hậu đang tác động trực tiếp làm thay đổi cấu trúc sinh thái biển. Nếu không có những biện pháp ứng phó kịp thời, chúng ta không chỉ mất nguồn lợi thủy sản mà còn mất cả khả năng tự phục hồi của đại dương.”
Sự thay đổi về nhiệt độ và độ mặn của nước biển còn ảnh hưởng trực tiếp đến trữ lượng và sự phân bố của nguồn lợi thủy sản. Nhiều loài cá di cư khỏi vùng biển truyền thống, làm gia tăng chi phí đánh bắt và gây khó khăn cho ngư dân. Sinh kế của hàng triệu người dân sống dựa vào nghề biển bị đe dọa, nhất là khi phần lớn họ còn nghèo và thiếu khả năng thích ứng với các rủi ro môi trường.
Ngư dân Nguyễn Văn Năm (huyện đảo Lý Sơn, Quảng Ngãi) chia sẻ: “Trước đây, mùa biển êm có thể ra khơi đến 20 chuyến mỗi tháng, giờ chỉ dám đi 10–12 chuyến vì thời tiết thay đổi bất thường. Chi phí nhiên liệu tăng, cá lại ít hơn trước nhiều.”
Tại nhiều đảo nhỏ như Cồn Cỏ (Quảng Trị), Thổ Chu (Kiên Giang) hay Hòn Chuối (Cà Mau), người dân đang phải sống trong điều kiện thiếu nước sạch, cơ sở hạ tầng xuống cấp và thường xuyên bị cô lập trong mùa bão.
Anh Nguyễn Văn Thành, ngư dân ở đảo Cù Lao Chàm, chia sẻ:
“Ngày trước đi biển là nghề truyền thống, giờ mỗi chuyến đi là một canh bạc. Cá không còn nhiều, bão, gió thì đến bất thường.”
Theo thống kê, mỗi năm có hàng trăm vụ thiệt hại về người và tài sản do bão lũ và sóng lớn tại các tỉnh ven biển. Thiệt hại kinh tế lên đến hàng chục nghìn tỷ đồng/năm.
Biến đổi khí hậu đang “gõ cửa” từng đảo nhỏ, từng làng chài, từng rạn san hô… Sự chần chừ hôm nay có thể đồng nghĩa với mất mát không thể cứu vãn trong tương lai.
Đã đến lúc chúng ta hành động quyết liệt, đồng bộ và có trách nhiệm. Từ chính quyền đến người dân, từ đất liền ra biển đảo – tất cả cần chung tay để bảo vệ bức tường chắn sóng cuối cùng của Việt Nam trong cuộc chiến chống lại biến đổi khí hậu toàn cầu.