Giáo dục ý thức chủ quyền biển đảo: Cần một cuộc “cách mạng” trong tư duy người lính

Giáo dục ý thức chủ quyền không nên là kiến thức khô khan, thuần túy

Nền tảng của mọi hành động bảo vệ chủ quyền phải bắt nguồn từ nhận thức đúng đắn và đủ sâu. Vấn đề không chỉ nằm ở “Chủ quyền biển, đảo” – một khái niệm pháp lý, chính trị mà ta phải kiên quyết bảo vệ, mà còn nằm ở “ý thức” về bảo vệ chủ quyền biển, đảo – thứ vốn được tổng hòa từ nhận thức, tình cảm, niềm tin, và ý chí hành động của mỗi quân nhân. Nếu những khái niệm về tọa độ (đường cơ sở, ranh giới lãnh hải, điều khoản UNCLOS 1982) là kiến thức kỹ thuật khô khan, khách quan mà người lính phải ghi nhớ, thì “Ý thức Chủ quyền” chính là “hệ gen” tinh thần, là lẽ sống, quyết định bản lĩnh và tính chiến đấu.

Giáo dục ý thức phải chạm đến trái tim, chuyển hóa kiến thức pháp lý thành niềm tin máu thịt, giúp người lính không chỉ “hiểu” mà còn “cảm nhận” được chủ quyền. Ý thức này được xây dựng trên ba trụ cột: Tình cảm Máu thịt, biến tình yêu nước thành sự gắn bó tuyệt đối, coi biển đảo là phần không thể tách rời của Tổ quốc; Tri thức Sắc bén, nắm vững Công pháp quốc tế để hành động kiên quyết nhưng hợp pháp, không để đối phương có cớ xuyên tạc hay lợi dụng sơ hở; và Ý chí Hành động, sẵn sàng chiến đấu, hy sinh, và hành động chuyên nghiệp, linh hoạt trong mọi tình huống căng thẳng trên biển. Chỉ khi ý thức chủ quyền được xây dựng vững chắc và vượt lên trên sự ghi nhớ thuần túy về tọa độ, nó mới thực sự trở thành sức mạnh mềm, giúp người lính Hải quân không chỉ làm chủ kỹ thuật mà còn làm chủ trận địa tư tưởng, vượt qua mọi thách thức.

Những “lỗ hổng” cần khẩn trương khắc phục

Thực tiễn công tác giáo dục tại các cơ sở đào tạo Hải quân đã đạt được những thành tựu quan trọng. Công tác chính trị luôn bám sát các Nghị quyết của Đảng, đội ngũ cán bộ giảng viên có trách nhiệm và nhiệt huyết cao, các hoạt động tuyên truyền cũng được tổ chức đa dạng. Việc nâng cao ý thức về chủ quyền biển đảo đã được triển khai thông qua giảng dạy môn công tác đảng và các nội dung liên quan đến công tác chính trị tại Trường CĐKT nói riêng. Tuy nhiên, trước yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn phức tạp trên Biển Đông, vẫn còn tồn tại những hạn chế mang tính nội tại cần phải được nhìn thẳng để khắc phục.

Một trong những hạn chế lớn nhất là sự thiếu cập nhật và thiếu tính chiến đấu trong nội dung giáo dục. Chương trình đào tạo đôi khi chậm đổi mới, chưa theo kịp tốc độ thay đổi và sự phức tạp của tình hình thực địa. Nội dung còn nặng về lý thuyết hàn lâm, ít đề cập sâu đến các tình huống pháp lý thực tế (case study) và kinh nghiệm ứng phó trực tiếp của lực lượng Hải quân ta trong các cuộc đối đầu phi truyền thống. Sự thiếu hụt này dẫn đến việc học viên thiếu sự nhạy bén và kinh nghiệm thực tế khi đối diện với các hành vi xâm phạm.

Song song đó, phương pháp truyền thống vẫn còn phổ biến. Việc dạy và học thường nặng về thuyết trình một chiều, thiếu các hoạt động tương tác, thảo luận chuyên sâu, mang tính phản biện cao. Quan trọng hơn, việc ứng dụng công nghệ để mô phỏng không gian biển, đảo, hay các tình huống đối phó còn rất hạn chế. Điều này khiến nội dung bị khô khan, kém hấp dẫn, khó tạo được hiệu ứng ghi nhớ sâu sắc và chuyển hóa thành kỹ năng hành động. Cuối cùng, là sự thiếu hụt trải nghiệm thực tế. Học viên ít có cơ hội tiếp xúc, trải nghiệm tại các đơn vị tuyến đầu, các đảo gần bờ hay các tàu chiến, khiến cảm nhận về chủ quyền còn mang tính lý thuyết, thiếu sự kết nối máu thịt, khó tạo ra ý chí hành động mạnh mẽ và quyết đoán cần thiết. Nếu không có một cuộc “cách mạng về tư duy và phương pháp” giáo dục, chúng ta sẽ không thể tạo ra một thế hệ Hải quân có bản lĩnh chính trị sắc bén, sự nhạy bén kỹ thuật và ý chí thép để đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.

Đột phá bằng công nghệ và thực tiễn chiến đấu – Giải pháp mang tính chiến lược

Để khắc phục những tồn tại trên, công tác giáo dục ý thức chủ quyền cần triển khai đồng bộ các giải pháp mang tính chiến lược, tập trung vào tính thực tiễn và tính hiện đại, biến nhận thức thành hành động. Việc này có thể đạt được thông qua giảng dạy môn công tác Đảng, công tác chính trị, nâng cao ý thức về chủ quyền biển đảo cho học viên Trường CĐKT Hải quân và các trường trong quân đội nói chung. Cụ thể:

Đầu tiên, nội dung phải được “chiến trường hóa” và tích hợp pháp luật quốc tế một cách chuyên sâu. Thay vì chỉ là những bài giảng định kỳ, giáo dục phải trở thành một hệ thống thông tin chiến đấu, được cập nhật liên tục theo diễn biến trên Biển Đông. Cần lồng ghép chuyên sâu kiến thức về Công pháp quốc tế, xây dựng một thư viện Kho Case Study về các tình huống thực tiễn phức tạp nhất, và yêu cầu học viên phân tích, đưa ra phương án xử lý trên cơ sở pháp luật và đối sách chính trị. Đối với học viên kỹ thuật, ý thức chủ quyền phải được gắn liền với tinh thần làm chủ vũ khí trang bị vì chỉ khi làm chủ kỹ thuật, tàu chiến mới thực sự sẵn sàng chiến đấu và bảo vệ được vùng biển chủ quyền.

Thứ hai, cần đột phá về phương pháp bằng công nghệ 4.0 và trải nghiệm ảo. Đây là giải pháp có tính đột phá cao nhất. Cần xây dựng các Phòng Mô phỏng Chủ quyền ứng dụng công nghệ Thực tế Ảo (VR) và Thực tế Tăng cường (AR). Học viên có thể “thực chiến” trong không gian mô phỏng về Hoàng Sa, Trường Sa, trải nghiệm cảm giác làm nhiệm vụ trên tàu, xử lý tình huống va chạm căng thẳng theo đúng quy tắc pháp lý và đối sách. Việc này giúp nâng cao đáng kể khả năng phản ứng, sự nhạy bén, đồng thời củng cố tri thức một cách trực quan, khó quên.

Thứ ba, chuẩn hóa đội ngũ giảng viên và tăng cường trải nghiệm thực tế. Giảng viên cần là người có kiến thức lý luận sâu và kinh nghiệm thực tiễn phong phú. Cần có cơ chế luân chuyển cán bộ, giảng viên đi thực tế tại các vùng biển trọng yếu, các đơn vị chiến đấu ngoài đảo, để họ có cái nhìn trực quan, sinh động. Song song đó, việc tổ chức các “Hành trình Thanh niên Biển Đảo” thường niên là bắt buộc, đảm bảo mỗi khóa học, học viên đều có ít nhất một hành trình trải nghiệm thực tế gắn với biển, đảo. Việc tổ chức các buổi giao lưu với ngư dân – những “cột mốc sống” khẳng định chủ quyền – cũng là một cách hiệu quả để củng cố nhận thức và tình cảm một cách sâu sắc nhất. Nhân viên chuyên môn kỹ thuật thực sự là lực lượng xương sống, góp phần hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo thềm lục địa của tổ quốc.

Chỉ khi ý thức chủ quyền được xây dựng thành hệ thống, thành lẽ sống, thành văn hóa và được truyền đạt bằng phương pháp hiện đại, gắn với thực tiễn chiến đấu, thì thế hệ chiến sĩ Hải quân mới đủ bản lĩnh, tri thức và ý chí để trở thành những người lính “giỏi kỹ thuật, vững niềm tin”, sẵn sàng làm chủ vũ khí, trang bị hiện đại và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ từng tấc đất, từng cột mốc, từng ngọn sóng thiêng liêng của Tổ quốc Việt Nam. Đây là con đường duy nhất để tạo ra sức mạnh mềm, bền vững cho Hải quân nhân dân Việt Nam trong kỷ nguyên mới.