Trưng bày di tích Vườn Chuối tại Bảo tàng Hà Nội

Di tích Vườn Chuối, xã Hoài Đức là địa điểm khảo cổ tiêu biểu cho thời đại Kim khí ở Hà Nội và miền Bắc Việt Nam. Những kết quả nghiên cứu đã chứng minh về sự hiện diện của một làng cổ phát triển liên tục cách ngày nay gần 4.000 năm, qua nhiều giai đoạn từ Văn hóa Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò Mun đến Đông Sơn và Hậu Đông Sơn trên đất Thăng Long -Hà Nội

Từ khi được phát hiện vào năm 1969 đến nay, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn thực hiện 11 lần khai quật với tổng diện tích 7.555m2. Đặc biệt, cuộc khai quật khu vực phía Tây từ tháng 03/2024 đến tháng 03/2025 trên diện tích 6.000m2 đã làm xuất lộ cơ bản không gian phân bố, những dấu tích quan trọng liên quan đến khu vực cư trú, dấu tích sinh hoạt hàng ngày, các công xưởng chế tác đồ đá, đồ gỗ, nơi chôn cất người chết và nhiều di vật tiêu biểu của giai đoạn văn hóa Tiền Đông Sơn – Đông Sơn.

Một số phát hiện mới trong công tác nghiên cứu, chỉnh lý di tích, di vật khảo cổ địa điểm Vườn Chuối trong năm 2025:

Từ đầu tháng 4/2025 đến nay, Bảo tàng Hà Nội phối hợp với Viện Khảo cổ học và Trường Đại học KHXH&NV – Đại học Quốc gia Hà Nội tiếp tục chỉnh lý, nghiên cứu hệ thống di tích, di vật đã thu thập từ cuộc khai quật phía Tây Vườn Chuối năm 2024.

Quang cảnh lễ khai mạc trưng bày di tích Vườn Chuối tại Bảo tàng Hà Nội từ ngày 9/11/2025. Ảnh: Tú Quyên

Về di tích

Một là, nghiên cứu mặt bằng cư trú của cư dân Vườn Chuối cho thấy quá trình mở rộng và phát triển liên tục của một làng Việt cổ qua các thời kỳ lịch sử. Từ hình thái tụ cư ban đầu trên địa hình cao của các gò đất, với hệ thống hào bao quanh gắn với các dòng chảy tự nhiên, không gian cư trú dần mở rộng xuống các khu vực thấp lân cận và xuất hiện loại hình nhà sàn, nhà dài. Những tư liệu này tiếp tục khẳng định sự hiện diện của một xã hội có tổ chức, với sự phân công lao động đạt trình độ tương đối cao.

Hai là, kết quả nghiên cứu di cốt cho thấy tục nhổ răng cửa ở người trưởng hành phổ biến trong giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên muộn, cách nay khoảng 3.500 năm; ở các giai đoạn tiếp theo, tục lệ này không còn được ghi nhận.

Ba là, tại làng cổ Vườn Chuối, các nghề thủ công chế tác đồ ngọc, đồ gỗ, đồ gốm và đúc đồng đã phát triển thành những ngành nghề chuyên hóa. Khu chế tác đồ ngọc được bố trí quy củ ở đầu làng, đồng thời có khả năng tồn tại một không gian nghi lễ kề bên.

Về di vật

Đợt chỉnh lý năm 2025 đã xử lý khối lượng di vật rất lớn từ đợt khai quật năm 2024, gồm: trên 15 nghìn tấn gốm mảnh, gần 5 nghìn tấn đất chứa mẫu di tích thực vật và khoảng 15.000 hiện vật thuộc các nhóm chất liệu đá, đồng, gốm, gỗ, xương, sắt… trải qua nhiều giai đoạn văn hóa khác nhau.

Mặc dù vẫn đang trong quá trình chỉnh lý, bước đầu có thể nhận diện một số tiêu bản đặc biệt quý hiếm lần đầu được ghi nhận trong lịch sử nghiên cứu giai đoạn Kim khí ở miền Bắc Việt Nam và Hà Nội, gồm: (1) rìu – bích chất liệu đá ngọc màu xanh, biểu trưng quyền lực thủ lĩnh, là đồ tùy táng trong một ngôi mộ giai đoạn Tiền Đông Sơn, cách nay khoảng 3.500 năm; (2) vật đeo mô phỏng hình đầu chim phượng; (3) sưu tập đồ ngọc gồm vật đeo (vòng, khuyên tai, hạt chuỗi…) và những vật tượng trưng cho quyền lực của tầng lớp thủ lĩnh (nha chương, vật đeo dạng mũi nhọn…).

Những tư liệu từ cuộc khai quật năm 2024 và đợt chỉnh lý khoa học năm 2025 tiếp tục bổ sung nguồn sử liệu, khẳng định giá trị lịch sử – văn hóa đặc biệt quan trọng của di tích Vườn Chuối trong thời đại Kim khí ở miền Bắc Việt Nam. Địa điểm Vườn Chuối là di chỉ cư trú, mộ táng và là khu công xưởng thủ công phát triển liên tục qua các giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên – Đồng Đậu – Gò Mun – Đông Sơn và Hậu Đông Sơn. Vườn Chuối là đại diện tiêu biểu cho một ngôi làng mang đậm dấu ấn cư dân nông nghiệp trồng lúa nước, những người đã đến khai phá, chiếm lĩnh và làm chủ vùng đồng bằng châu thổ sông Hồng từ gần 4.000 năm trước, tạo tiền đề cho sự hình thành Nhà nước sơ khai của người Việt cổ.

Với những giá trị lịch sử văn hóa nổi bật, di tích khảo cổ Vườn Chuối đã được UBND thành phố Hà Nội công nhận là di tích Thành phố tại Quyết định số 3134/QĐ-UBND ngày 23/6/2025. Kết quả khai quật ở di tích khảo cổ Vườn Chuối trở thành những cứ liệu lịch sử quan trọng góp phần khẳng định lịch sử vùng đất Thăng Long – Hà Nội ngàn năm văn hiến.

Các đại biểu khách mời giới thiệu về Di tích Vườn Chuối. Ảnh: Tú Quyên

Về nội dung trưng bày: “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối”

Nhằm tổng kết, đánh giá những kết quả nghiên cứu về di tích này và giới thiệu những giá trị đặc trưng riêng biệt, cùng những nhận thức mới về lịch sử Thăng Long – Hà Nội giai đoạn Nhà nước sớm từ di tích Vườn Chuối, Sở Văn hóa và Thể thao đã chỉ đạo Bảo tàng Hà Nội tổ chức trưng bày chuyên đề “Những khám phá khảo cổ từ Vườn Chuối”. Đây cũng là một trong những hoạt động thiết thực, có ý nghĩa quan trọng của Festival Thăng Long – Hà Nội năm 2025.

Trung bày giới thiệu gần 1.000 tài liệu, hiện vật, tư liệu, hình ảnh và bản đồ họa mô phỏng các loại hình hiện vật, đời sống sinh hoạt của cư dân làng cổ Vườn Chuối, được sưu tầm, khai quật và nghiên cứu trong nhiều năm qua tại di tích Vườn Chuối. Trong nghệ thuật trưng bày sử dụng công nghệ trình chiếu 3D, 3D mapping; Trình chiếu phim ngắn tái hiện về đời sống sinh hoạt cư dân Tiền Đông Sơn và Đông Sơn.

Đợt trung bày cũng ra mắt ấn phẩm sách: Khám phá Vườn Chuối (Hà Nội) qua mùa khai quật năm 2024 – 2025, trong đó giới thiệu: Hành trình khám phá di tích; Giới thiệu những phát hiện và nhận thức mới từ kết quả khai quật nghiên cứu năm 2024 – 2025; Khẳng định Vườn Chuối là nơi hội tụ và kết tinh giá trị văn hóa Việt cổ; và Sức sống từ di sản khảo cổ Vườn Chuối trong cuộc sống đương đại.

Thời gian khai mạc mở cửa, đón khách thăm quan: 15h00, ngày 09/11/2025 tại Bảo tàng Hà Nội

Diện tích trưng bày và địa điểm trưng bày: Khu vực trưng bày chuyên đề tại tầng 4 – Bảo tàng Hà Nội, đường Phạm Hùng, phường Từ Liêm, Hà Nội.