- Trung đoàn 196 Hải quân được thành lập ngày 2/8/1996; trong suốt 27 năm xây dựng và phát triển, Trung đoàn luôn nhận được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng ủy, Bộ Tư lệnh Quân chủng Hải quân, sự hướng dẫn, giúp đỡ của các cơ quan chức năng Quân chủng, đơn vị bạn, cấp ủy chính quyền địa phương nơi đóng quân.Quá trình xây dựng, huấn luyện sẵn sàng chiến đấu và trưởng thành, lớp lớp cán bộ, chiến sĩ, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân viên quốc phòng luôn nêu cao tinh thần đoàn kết, chủ động sáng tạo, khắc phục mọi khó khăn, phấn đấu hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, Đảng bộ trong sạch vững mạnh.
Năm 1996, sau 10 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được thành tựu to lớn về kinh tế, văn hóa xã hội, quốc phòng an ninh, đối ngoại, tạo điều kiện cho việc cải thiện nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân và các lực lượng vũ trang nói chung, bộ đội Hải quân nói riêng. Bảo vệ chủ quyền biển đảo thềm lục địa của Tổ quốc và làm nòng cốt cho chiến tranh Nhân dân trên biển là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt của Quân chủng Hải quân nhân dân Việt Nam Anh hùng. Đây vừa là yêu cầu cấp bách để đáp ứng thực hiện nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới, xây dựng Quân chủng Hải quân: “Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại” theo hướng tinh gọn đầy đủ các thành phần lực lượng.
Xuất phát từ tình hình thực tiễn quan trọng, đòi hỏi Quân chủng Hải quân phải xây dựng và phát triển lực lượng tàu ngầm, sẵn sàng hợp đồng với các lực lượng khác của quân chủng trên biển và các đơn vị khác khi có chiến tranh xảy ra. Thực hiện nghị quyết của Đảng ủy Quân chủng, các cơ quan, đơn vị trong Quân chủng tiếp tục được củng cố, kiện toàn tổ chức biên chế, nhằm nâng cao sức mạnh chiến đấu, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Ngày 2/8/1996, Bộ Quốc phòng ra Quyết định thành lập Trung đoàn tàu ngầm 196 Hải quân. Lễ thành lập Trung đoàn 196 được tổ chức trọng thể tại Hội trường Vùng 4 Hải quân. Tham dự buổi lễ có đại diện của các cơ quan Quân chủng, các cơ quan, đơn vị của Vùng 4 Hải quân và 37 cán bộ, chiến sĩ đầu tiên của Trung đoàn.
Nhiệm vụ, yêu cầu chủ yếu của Đảng ủy là lãnh đạo Trung đoàn trong giai đoạn đầu khi mới thành lập thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ:
Một là, xây dựng hạ tầng, cơ sở vật chất, hậu cần, kỹ thuật để tiếp nhận vũ khí, trang thiết bị kỹ thuật. Bảo đảm nơi ăn, ở sinh hoạt cho bộ đội.
Hai là, tiếp nhận, quản lý và sử dụng các loại công cụ vũ khí, trang thiết bị mới đưa vào huấn luyện sẵn sàng chiến đấu, từng bước nâng cao trình độ sẵn sàng chiến đấu và khả năng chiến đấu của đơn vị, góp phần cùng với các đơn vị trong quân chủng bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo, thềm lục địa của Tổ quốc, bảo vệ an toàn, an ninh căn cứ Cam Ranh.
Ba là, xây dựng đơn vị vững mạnh về chính trị tư tưởng, củng cố đơn vị về tổ chức lực lượng, nâng cao trình độ xây dựng chính quy, chấp hành kỷ luật, xây dựng Trung đoàn vững mạnh toàn diện, Đảng bộ trong sạch vững mạnh, sẵn sàng nhận và hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao.
Sau khi được thành lập, Đảng ủy, chỉ huy cùng cán bộ, chiến sĩ của Trung đoàn khẩn trương bắt tay ngay vào củng cố xây dựng đơn vị trong điều kiện gặp không ít khó khăn: Nhiệm vụ hoàn toàn mới, đội ngũ cán bộ tàu ngầm còn ít kinh nghiệm, cán bộ thiếu phải kiêm nhiệm nhiều chức danh, đa số cán bộ được điều từ các đơn vị trong Quân chủng về, công tác xa nhà trong khi cơ sở vật chất bảo đảm cho ăn ở sinh hoạt. Đơn vị đóng quân xa khu dân cư và các đơn vị bạn, điều kiện đi lại khó khăn và hệ thống thông tin liên lạc hạn chế… Tình hình trên đã chi phối, tác động lớn đến tư tưởng tình cảm của bộ đội.
Việc tiếp nhận, huấn luyện, khai thác, sử dụng vũ khí, trang bị mới là hoàn toàn mới mẻ, một số ít cán bộ chỉ huy quân sự, chuyên môn kỹ thuật được đào tại Liên Xô trước đây, lâu ngày không được áp dụng, cùng với kinh nghiệm và tài liệu hết sức hạn chế. Tuy nhiên, với tinh thần tích cực, chủ động, dám nghĩ, dám làm, Trung đoàn đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng Quân chủng, Học viện Hải quân, lực lượng chuyên gia, biên dịch viên tổ chức biên dịch tài liệu, soạn thảo, bổ sung giáo trình, giáo án, tổ chức huấn luyện, rút kinh nghiệm, từng bước hoàn chỉnh giáo án phục vụ huấn luyện. Đồng thời triển khai tốt công tác huấn luyện, làm chủ vũ khí trang bị kỹ thuật, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được giao.
Kết quả huấn luyện, SSCĐ hàng năm đều đạt và vượt chỉ tiêu đề ra; tổ chức hàng ngàn chuyến biển cho tàu hoạt động, bảo đảm an toàn tuyệt đối; hiệp đồng với các đơn vị ban trong cụm lực lượng trong diễn tập và tổ chức các cuộc diễn tập hàng năm đạt mục đích yêu cầu đề ra; trình độ khai thác, làm chủ VKTBKT của cán bộ, thủy thủ ngày càng được nâng lên, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.
Thực hiện kế hoạch, hướng dẫn hoạt động công tác đảng, công tác chính trị của trên, hàng năm Đảng ủy chỉ huy Trung đoàn đã lãnh đạo, chỉ đạo triển khai thực hiện có hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng, tổ chức tốt việc quán triệt các chỉ thị, nghị quyết của Đảng cho cán bộ, chiến sĩ, quân nhân chuyên nghiệp, công nhân viên quốc phòng nhằm nâng cao nhận thức về tình hình, nhiệm vụ cách mạng, nhiệm vụ của Quân đội, Quân chủng và Trung đoàn, âm mưu thủ đoạn và hành động phá hoại của các thế lực thù địch. Xác định rõ đối tượng, đối tác, tạo sự chuyển biến vững chắc về nhận thức, bản lĩnh chính trị, niềm tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng và thành công của công cuộc đổi mới đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Tin tưởng vào vũ khí trang bị, cách đánh, khả năng chiến đấu và chiến thắng của Quân đội ta trong giai đoạn cách mạng mới, đồng thời khơi dậy niềm tự hào, tinh thần khắc phục khó khăn, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.
Là một đơn vị hoạt động đặc thù với yêu cầu đảm bảo bí mật cao tuy nhiên các hoạt động giao lưu kết nghĩa được diễn ra liên tục và đạt hiệu quả cao trên các mặt góp phần tăng cường sự hiểu biết của đơn vị và địa phương. Cùng với địa phương tham gia các hoạt động đền ơn đáp nghĩa, xóa đói giảm nghèo, xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư, cùng nhau giải quyết những vấn đề mà cả hai bên cùng quan tâm.
Nâng cao năng lực lãnh đạo toàn diện, sức chiến đấu của các tổ chức đảng, xây dựng đội ngũ cán bộ, đảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức tốt, năng lực chuyên môn giỏi, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Trung đoàn xứng đáng là lực lượng “kỷ luật nghiêm minh, chính quy mẫu mực, bí mật, bất ngờ, tinh nhuệ, độc đáo, chiến đấu thắng lợi”.
Trải qua 27 năm xây dựng và phát triển (1996 – 2023), Trung đoàn luôn thực hiện nhiệm vụ trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực, Biển Đông có nhiều diễn biến phức tạp. Đất nước phát triển ổn định và đạt được nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội, an ninh – quốc phòng.
Nhiệm vụ của Trung đoàn đặt ra yêu cầu ngày càng cao, điều kiện ăn ở, sinh hoạt còn gặp nhiều khó khăn nhất định; song, Đảng ủy, chỉ huy và cán bộ, chiến sĩ toàn trung đoàn đã luôn tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân. Đoàn kết thống nhất, xây dựng ý chí quyết tâm cao, khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, từng bước xây dựng Trung đoàn vững mạnh, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao, lập nên truyền thống.
Với sự cố gắng nỗ lực không ngừng nghỉ và thành tích đạt được, Trung đoàn đã vinh dự được Đảng, Nhà nước, Quân đội và Quân chủng tặng 1 Huân chương Chiến công hạng 3, 1 Huân chương bảo vệ tổ quốc và nhiều phần thưởng cao quý khác. Đây là công sức đồng thời là niềm vinh dự, tự hào của lớp lớp cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn qua các thời kỳ trong suốt 27 năm qua. Cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn hôm nay sẽ tiếp tục phát huy truyền thống, ra sức phấn đấu học tập, rèn luyện, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao để tiếp tục viết tiếp những trang sử vẻ vang của Trung đoàn, xứng đáng với niềm tin yêu của Đảng, Nhà nước, Quân đội, Quân chủng và nhân dân, góp phần bảo vệ vững chắc chủ quyền biển, đảo, của Tổ quốc.