Kỳ 2: Bước ngoặt Sơn Đoòng

Bên cạnh nhiệm vụ quản lý và bảo tồn các giá trị Di sản, Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng (BQL VQG) luôn chú trọng đến công tác phát huy giá trị của Di sản thông qua các hoạt động du lịch, dịch vụ. Xác định du lịch Phong Nha – Kẻ Bàng là bộ mặt, là trái tim của du lịch Quảng Bình, BQL Vườn đã có nhiều biện pháp nhằm đưa du lịch Phong Nha phát triển, mang diện mạo mới, từng bước theo hướng chuyên nghiệp với nhiều loại hình du lịch hướng đến sử dụng tài nguyên bền vững và các giá trị được chia sẻ.

Theo các chuyên gia, hoạt động du lịch tại Phong Nha được khởi phát từ những năm 1995 khi chính quyền địa phương tổ chức các chuyến tham quan cho du khách vào động Phong Nha bằng thuyền độc mộc và đèn măng xông.

Trước năm 2011, các hoạt động du lịch hang động tại Phong Nha – Kẻ Bàng chủ yếu tập trung vào các hang động khai thác du lịch đại trà như: động Phong Nha, động Tiên Sơn, động Thiên Đường, khu du lịch suối nước Moọc – hang Tối.

Các hoạt động du lịch này đón khoảng 500.000 khách tham quan mỗi năm. Thời điểm ấy, mô típ quen thuộc là: du khách đi tham quan hang động rồi quay trở lại các thành phố lớn như Huế, Đà Nẵng và một số khác ở Đồng Hới để lưu trú. Vậy nên người dân địa phương vẫn chưa có nhiều cơ hội được tham gia vào các hoạt động du lịch, do đó cuộc sống người dân nhiều khó khăn và không ít người vẫn vào rừng khai thác gỗ và săn bắn trái phép.

Có chăng là một vài hoạt động kinh doanh ăn uống trong ngày cùng với một số khách sạn mini ở khu vực trung tâm Phong Nha. Và nó chủ yếu khai thác du lịch vào mùa hè, những mùa khác trong năm gần như không có khách đến.

Năm 2011, Oxalis Adventure được thành lập, chuyên tổ chức các tour du lịch mạo hiểm qua đêm đi vào sâu trong rừng nguyên sinh của VQG Phong Nha – Kẻ Bàng để khám phá hang Én hay các tour du lịch khám phá hang động Tú Làn trong ngày và các tour dài ngày ở trong rừng. Loại hình tour khám phá hang động này lần đầu tiên xuất hiện tại Việt Nam và thu hút rất nhiều du khách nước ngoài tham gia; nhiều người trong số đó bị lôi cuốn bởi bài báo về hang Sơn Đoòng trên tạp chí National Geographic.

Cùng thời điểm trên, đạo diễn lừng danh James Cameron đã cho công chiếu bộ phim phiêu lưu mạo hiểm mang tên “Sanctum”, kể về chuyến khám phá của nhóm người đi thám hiểm hang động và bị một trận lũ làm ngập miệng hang khiến các thành viên trong đoàn phải tìm cách thoát ra bằng lối ngầm dưới lòng hang. Hành trình ly kỳ và đầy kịch tính cùng những cảnh đẹp tráng lệ bên trong hang động khiến người xem rất tò mò muốn được xem tận mắt. Và xu thế du lịch thám hiểm hang động được khởi đầu từ đó.

Năm 2013, tour thám hiểm Sơn Đoòng được tỉnh Quảng Bình cấp phép cho Oxalis Adventure đưa vào khai thác theo hình thức du lịch mạo hiểm với thời gian 6 ngày và 5 đêm. Ngay lập tức tour này tạo tiếng vang trên thế giới và được hàng trăm tờ báo lớn khắp thế giới giới thiệu và đưa tin, thu hút các hãng truyền hình, các đoàn làm phim Hollywood đến quay phim.

Sơn Đoòng đã góp phần vào việc đưa Quảng Bình vào bản đồ du lịch thế giới và được nhiều người biết đến. Từ hiệu ứng Sơn Đoòng, các tour du lịch khác trong vùng phát triển, nhiều dịch vụ du lịch được mở ra, hàng trăm gia đình xây dựng homestay để đón khách.

Sự kiện phát hiện ra hang Sơn Đoòng là hang động tự nhiên lớn nhất thế giới đã giúp Phong Nha – Kẻ Bàng thay đổi một cách ngoạn mục. Các hoạt động quảng bá quốc tế liên tục được thực hiện qua từng năm và đã giúp ghi tên Phong Nha – Kẻ Bàng và Quảng Bình vào bản đồ du lịch thế giới. Cuốn sách hướng dẫn du lịch nổi tiếng thế giới Lonely Planet hằng năm đều vinh danh Phong Nha là điểm đến hàng đầu tại Việt Nam, trang web Tripadvisor cũng liên tục bình chọn Phong Nha – Kẻ Bàng là điểm đến hàng đầu tại Việt Nam.

Năm 2019, nghệ sĩ nổi tiếng thế giới Alan Walker đã thực hiện video ca nhạc tại Sơn Đoòng và một số địa điểm trong VQG Phong Nha – Kẻ Bàng và MV đã được ra mắt trên nền tảng Youtube vào tháng 12 cùng năm. Đến nay đã có hơn 316 triệu lượt xem trên toàn cầu. Năm 2022, Google đã đưa Sơn Đoòng lên thanh tìm kiếm “google doodle” tại 18 nước và vùng lãnh thổ trên thế giới với con số ước lượng lên đến 200 triệu người tiếp cận. Và dự kiến cuối năm 2023 này, BBC Planet Earth sẽ giới thiệu bộ phim khoa học được quay tại Sơn Đoòng và hang Va đến người xem trên toàn thế giới, ước sẽ có hơn 200 triệu lượt người xem bộ phim này. Rất, rất nhiều dự án quảng bá tầm cỡ thế giới đã và đang được thực hiện ở Phong Nha – Kẻ Bàng.

Có thể nói, “hiện tượng” Sơn Đoòng đã thổi một luồng gió mới cho ngành du lịch non trẻ ở Phong Nha. Nếu coi dấu mốc năm 2015 với chương trình Good Morning America đến từ nước Mỹ phồn hoa là “cú nổ truyền thông” của Sơn Đoòng thì liên tiếp 4 năm tiếp theo, lượng khách đến Phong Nha – Kẻ Bàng luôn tăng trưởng dương và đạt đỉnh trước khi Covid xuất hiện vào năm 2019 với gần 954.224 lượt, cao nhất trong vòng 20 năm trở lại đây.

Năm 2020 và năm 2021, ngành du lịch bị ảnh hưởng nghiêm trọng liên quan đến đại dịch Covid-19, tuy nhiên khi đất nước mở cửa trở lại thì lượng khách đến Phong Nha – Kẻ Bàng tăng đáng kể. Trong năm 2022, tổng lượng khách đến Phong Nha – Kẻ Bàng là 638,921 khách, trong đó có 609,436 lượt khách trong nước và 29,485 lượt khách quốc tế. Tỷ lệ phục hồi du lịch của Phong Nha – Kẻ Bàng so với trước dịch là 67%.

Nhà làm phim từng đạt giải Emmy – ông Sid Perou đã đến Sơn Đoòng và Phong Nha để làm bộ phim tài liệu dài 40 phút với tiêu đề “Sơn Đoòng – Hang động đã vực dậy một ngôi làng” để kể về những thay đổi của làng Phong Nha từ xưa đến nay.

Phong Nha – Kẻ Bàng ngày nay là điểm đến hấp dẫn của du khách trong nước và quốc tế. Vì vậy, cuộc sống của người dân địa phương dần được cải thiện và ấm no hơn.

Ngược thời gian, với người Phong Nha, họ chẳng bao giờ quên được cái đói, cái khó khăn trước kia ở miền sơn cước hùng vĩ ấy. Những năm 1990 trở về trước, người dân Phong Nha sống chủ yếu dựa vào việc làm nông và khai thác gỗ, săn bắn thú rừng để kiếm sống. Từ khi Khu bảo tồn, VQG Phong Nha – Kẻ Bàng hình thành thì việc khai thác gỗ hay săn bắt thú rừng trở thành hoạt động bất hợp pháp. Người dân không còn được phép vào rừng khai thác gỗ để bán hay vào rừng săn bắn như trước. Cuộc sống của người dân Phong Nha chỉ dựa vào việc làm nông khiến đời sống ngày càng khó khăn.

Năm 1995, động Phong Nha mở cửa đón khách đã tạo việc làm cho một số người dân lao động địa phương thông qua hoạt động chèo thuyền đón khách và dịch vụ ăn uống. Năm 2010, động Thiên Đường mở cửa đón khách du lịch đã tạo ra thêm hàng trăm việc làm cho người dân địa phương.

Ông Nguyễn Châu Á, Tổng Giám Đốc Oxalis Adventure, chia sẻ: “Đặc biệt, từ khi loại hình du lịch mạo hiểm được khai thác thì rất nhiều người dân địa phương trước đây vốn là thợ rừng (lâm tặc) nay được tham gia vào hoạt động phục vụ khách du lịch và có thu nhập ổn định. Riêng tour thám hiểm Sơn Đoòng đã tạo việc làm trực tiếp cho 125 người dân địa phương tại Phong Nha và hàng trăm việc làm gián tiếp cho người dân địa phương thông qua việc cung cấp dịch vụ cộng thêm, cung ứng thực phẩm và nhiều dịch vụ khác”.

Bên cạnh đó gián tiếp thu hút khách du lịch đến Phong Nha nhiều hơn và tạo điều kiện thuận lợi để người dân địa phương mở dịch vụ homestay, nhà hàng và các dịch vụ khác  phục vụ cho khách du lịch. Từ hiệu ứng Sơn Đoòng, các công ty địa phương khác đã nhân rộng mô hình và khai thác hiệu quả như: Phong Nha Discovery, Jungle Boss, Phong Nha Heritage, GreenLand… Một Phong Nha đã đổi thay, sôi động.

Suốt chặng đường ấy, BQL Vườn luôn song hành, chủ động triển khai thực hiện đồng bộ cả 3 hình thức tổ chức khai thác du lịch, gồm: tự thực hiện, liên doanh liên kết và cho thuê dịch vụ môi trường rừng; nhằm nâng cao hiệu quả khai thác cũng như từng bước đa dạng hóa các sản phẩm du lịch. Đồng thời chủ động phối hợp xúc tiến, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp đến khảo sát, đầu tư phát triển sản phẩm du lịch mới tại VQG Phong Nha – Kẻ Bàng. Từ chỗ chỉ có một điểm tham quan động Phong Nha – Tiên Sơn, đến nay Phong Nha – Kẻ Bàng đã có 17 tuyến, điểm du lịch đi vào hoạt động với nhiều loại hình du lịch phong phú, đa dạng như khám phá thiên nhiên, khám phá hang động, camping, trecking, zipline…

Công tác quảng bá, giới thiệu sản phẩm du lịch, dịch vụ cũng được BQL Vườn chú trọng và đẩy mạnh dưới nhiều hình thức. Hằng năm Vườn đã hợp tác, tạo điều kiện cho hàng chục đoàn làm phim, nhiếp ảnh, báo chí trong và ngoài nước đến quay phim, tác nghiệp tại VQG. Bên cạnh đó, BQL Vườn đã chủ động phối hợp với Sở Du lịch và các ban, ngành liên quan của tỉnh Quảng Bình để tổ chức các chương trình farmtrip, các bộ phim, phóng sự về Phong Nha – Kẻ Bàng nói riêng, tỉnh Quảng Bình nói chung.

Nhờ thế, một Phong Nha đang hừng hực đi lên!